Inhlwa yevanga
INhlwa zevanga iwuhlobo lwechwe elinesibalo esithile seziNelesi endenini yalo, ihlanganisa nesiqa esicwebile esiqukethe lolohlobo kuphela. Ngokungafani nemixube yevanga, izinhlwa zevanga azinakuwohlozeka zibe iziqa ezilula ngenxa yokulumbana kovanga. Inani lezinelesi endenini yisona sakhi esichasisa inhlwa, futhi kubhekiselwa kulo ngokuthi inani lobuchwe - wonke amachwe enani lobuchwe elifanayo angamachwe enhlwa efanayo. Cishe lonke uTho lobunkindisi kumkhathilibe lwakhiwa izinhlwa zevanga. Lapho izinhlwa ezingafani zibhekana nokulumbana kwevanga, amachwe ahleleka kabusha abe imixube emisha ebanjwe ndawonye izibhonqi zevanga. Zimbalwa izinhlwa ezitholakala zingaxubene nezinye zicwebe njengezimbiwa zemvelo, iCwebe neMbedu. Zonke ezinye izinhlwa zitholakala kuNomkhubulwane ziyimixube noma izimvange. Umoya ngokuyinhloko uyinhlanganisela yezinhlwa iNihwe, isOhwe nesAlahwe, nakuba uqukethe imixube ehlanganisa umcalahle ontuhlambili namanzi.
Umlando wokuvubukulwa nokusetshenziswa kwezinhlwa waqala emiphakathini yakudala yabantu eyaqala ngokuvubukula izimbiwa ezifana noMcalahle, isiBabuli, usoKlele nemBedu (nakuba isicabango senhlwa sasingakaqondwa). Imizamo yokujinja izinhlwa ezifana nalezi yaphumela esicabangweni sezinhlwa zakudala, ubuthakathi, kanye neminye imibono efanayo ekhona emlandweni. Imvama yokuqondwa kwanamuhla kwezinhlwa yathuthuka kusuka emsebenzini kaDimitri Mendele, umthaki waseRashiya owashicilela icansi lezinhlwa lokuqala elaziwayo ngonyaka we-1869. Leli cansi lihlela izinhlwa ngokukhuphuka kwenani lobuchwe kube izinhlu ("periods") lapho imiqobe ("groups") ecobelelana khona ("periodic") ngezakhi zokubumbeka nezakhi zevanga. Icansi lezinhlwa lifingqa izakhi ezihlukene zezinhlwa, okuvumela abathaki batomule ukuhlobana phakathi kwazo futhi babikezele ngemixube emisha engase yenzeke.
Icansi elilandelayo liveza izinhlwa ezaziwayo eziyi-118.
Inhlwa | ngesiNgisi (IUPAC) | Uphawu | Inombolo yobuchwe | Isisindo sobuchwe [u] |
isiLuthi [kg/m³] (20 °C) |
Ekuncibilikeni (°C) |
Ekudlidlizeni (°C) | uNyaka wokuvubululwa |
umVubululi |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
IsAcagu | actinium | Ac | 89 | 227,03 | 10070 | 1047 | 3197 | 1899 | Debierne |
IsAlumbe | aluminium | Al | 13 | 26,98 | 2700 | 660,5 | 2467 | 1825 | Ørsted |
IsAmoshi | americium | Am | 95 | 243,06 | 13670 | 994 | 2607 | 1944 | Seaborg |
IsiBidani | antimony | Sb | 51 | 121,75 | 6690 | 630,7 | 1750 | zamani | (?) |
IsAlahwe | argon | Ar | 18 | 39,94 | 1,66 | −189,4 | −185,9 | 1894 | Ramsay, Strutt |
IsAsumu | arsenic | As | 33 | 74,92 | 5720 | 613 2) | 613 2) | 11. Jhd. | Albertus Magnus |
IsAtsha | astatine | At | 85 | 209,99 | 302 | 337 | 1940 | Segrè | |
umBhanya | barium | Ba | 56 | 137,33 | 3650 | 725 | 1640 | 1808 | Davy |
ImBeke | berkelium | Bk | 97 | 247,07 | 13250 | 986 | 1949 | Seaborg | |
IBehlezani | beryllium | Be | 4 | 9,01 | 1850 | 1278 | 2970 | 1797 | Vauquelin |
IBima | bismuth | Bi | 83 | 208,98 | 9800 | 271,4 | 1560 | 1540 | Agricola |
Umthofu | lead | Pb | 82 | 207,2 | 11340 | 327,5 | 1740 | zamani | (?) |
IBhohombi | bohrium | Bh | 107 | 262,12 | 1976 | Oganessian | |||
umBohlwa | boron | B | 5 | 10,81 | 2460 | 2300 | 2550 | 1808 | Davy, Gay-Lussac |
UmBhulufu | bromine | Br | 35 | 79,90 | 3140 | −7,3 | 58,8 | 1826 | Balard |
UmKhathofi | cadmium | Cd | 48 | 112,41 | 8640 | 321 | 765 | 1817 | Stromeyer und Hermann |
UmCanga | cesium | Cs | 55 | 132,91 | 1900 | 28,4 | 690 | 1860 | Kirchhoff, Bunsen |
UmCaphana | calcium | Ca | 20 | 40,078 | 1540 | 839 | 1487 | 1808 | Davy |
UmNgcalife | californium | Cf | 98 | 251,08 | 15100 | 900 | 1950 | Seaborg | |
IShambe | cerium | Ce | 58 | 140,11 | 6770 | 798 | 3257 | 1803 | von Hisinger, Berzelius |
IChwenzi | chlorine | Cl | 17 | 35,45 | 2,95 | −101 | −34,6 | 1774 | Scheele |
UmChiyangqwala | chromium | Cr | 24 | 52,00 | 7140 | 1857 | 2482 | 1797 | Vauquelin |
UmConjambi | cobalt | Co | 27 | 58,933 | 8890 | 1495 | 2870 | 1735 | Brandt |
IChumumbi | curium | Cm | 96 | 247,07 | 13510 | 1340 | 3110 | 1944 | Seaborg |
IDamasimbi | darmstadtium | Ds | 110 | 269 | 1994 | GSI | |||
UmDubumbi | dubnium | Db | 105 | 262,11 | 1967/70 | Ghiorso | |||
UmDanyathofi | dysprosium | Dy | 66 | 162,5 | 8560 | 1409 | 2335 | 1886 | Lecoq de Boisbaudran |
IsEntshenye | einsteinium | Es | 99 | 252,08 | 860 | 1952 | Seaborg | ||
Insimbi | iron | Fe | 26 | 55,85 | 7870 | 1535 | 2750 | zamani | (?) |
INdwembi | erbium | Er | 68 | 167,26 | 9050 | 1522 | 2510 | 1842 | Mosander |
UmNulundu | europium | Eu | 63 | 151,96 | 5250 | 822 | 1597 | 1901 | Demarçay |
UmFeme | fermium | Fm | 100 | 257,10 | 1952 | Seaborg | |||
UFusihwe | flourine | F | 9 | 19,00 | 1,58 | −219,6 | −188,1 | 1886 | Moissan |
IShabalalambi | francium | Fr | 87 | 223,02 | 27 | 677 | 1939 | Perey | |
UmGedembulu | gabolinium | Gd | 64 | 157,25 | 7890 | 1311 | 3233 | 1880 | de Marignac |
UmGambana | gallium | Ga | 31 | 69,72 | 5910 | 29,8 | 2403 | 1875 | Lecoq de Boisbaudran |
UmGwangaza | germanium | Ge | 32 | 72,61 | 5320 | 937,4 | 2830 | 1886 | Winkler |
iMbedu | gold | Au | 79 | 196,97 | 19320 | 1064,4 | 2940 | zamani | (?) |
UmHlafantunge | Hafnium | Hf | 72 | 178,49 | 13310 | 2150 | 5400 | 1923 | Coster, de Hevesy |
UmHasambi | Hassium | 108 | 265,00 | 1984 | GSI | ||||
IHwelanga | Helium | He | 2 | 4,00 | 0,170 | −272,2 | −268,9 | 1895 | Ramsay, Crookes |
UmHomambi | holmium | Ho | 67 | 164,93 | 8780 | 1470 | 2720 | 1878 | Soret |
IHwanzi | hydrogen | H | 1 | 1,01 | 0,084 | −259,1 | −252,9 | 1766 | Cavendish |
INzulumbi | indium | In | 49 | 114,82 | 7310 | 156,2 | 2080 | 1863 | Reich, Richter |
Inkwithi | iodine | I | 53 | 126,90 | 4940 | 113,5 | 184,4 | 1811 | Courtois |
Imbidi | iridium | Ir | 77 | 192,22 | 22560 | 2410 | 4130 | 1803 | Tennant |
UmKhosha | potassium | K | 19 | 39,098 | 860 | 63,7 | 774 | 1807 | Davy |
UmCalahle | carbon | C | 6 | 12,011 | 3510 | 3550 | 4827 | zamani | (?) |
UmKhalahwe | krypton | Kr | 36 | 83,80 | 3,48 | −156,6 | −152,3 | 1898 | Ramsay, Travers |
USoKlele | copper | Cu | 29 | 63,55 | 8920 | 1083,5 | 2595 | zamani | (?) |
ILalamthumbi | Lanthanum | La | 57 | 138,90 | 6160 | 920 | 3454 | 1839 | Mosander |
UmLangalambi | lawrencium | Lr | 103 | 260,10 | 1627 | 1961 | Ghiorso | ||
UmThanya | Lithium | Li | 3 | 6,94 | 530 | 180,5 | 1317 | 1817 | Arfwedson |
UmLuthambi | Lutetium | Lu | 71 | 175,00 | 9840 | 1656 | 3315 | 1907 | von Welsbach, Urbain |
UmGethe | Magnesium | Mg | 12 | 24,30 | 1740 | 648,8 | 1107 | 1828 | Bussy |
UManyazini | Manganese | Mn | 25 | 54,90 | 7440 | 1244 | 2097 | 1774 | Gahn |
UMtshambi | meitnerium | Mt | 109 | 266 | 1982 | GSI | |||
UMendele | Mendelevium | Md | 101 | 258,1 | 1955 | Seaborg | |||
UMophobo | molybdenum | Mo | 42 | 95,94 | 10280 | 2617 | 5560 | 1778 | Scheele |
INaside | sodium | Na | 11 | 22,99 | 970 | 97,8 | 892 | 1807 | Davy |
INdalamhonyambi | neodyn | Nd | 60 | 144,24 | 7000 | 1010 | 3127 | 1895 | von Welsbach |
INkanyihwe | neon | Ne | 10 | 20,18 | 0,84 | −248,7 | −246,1 | 1898 | Ramsay Travers |
UmNaphangana | neptunium | Np | 93 | 237,05 | 20480 | 640 | 3902 | 1940 | McMillan Abelson |
INimbi | nickel | Ni | 28 | 58,69 | 8910 | 1453 | 2732 | 1751 | Cronstedt |
INobo | niobium | Nb | 41 | 92,91 | 8580 | 2468 | 4927 | 1801 | Hatchet |
INihwe | nitrogen | N | 7 | 14,01 | 1,170 | −209,9 | −195,8 | 1771 | Scheele |
INombi | nobelium | No | 102 | 259,10 | 1958 | Seaborg | |||
UmOsisivu | osmium | Os | 76 | 190,2 | 22590 | 3045 | 5027 | 1803 | Tennant |
IMpanda | palladium | Pd | 46 | 106,42 | 12020 | 1552 | 3140 | 1803 | Wollaston |
IPholoba | phosphorus | P | 15 | 30,97 | 1820 | 44 | 280 | 1669 | Brand |
IKhazi | platinium | Pt | 78 | 195,08 | 21450 | 1772 | 3827 | 1557 | Scaliger |
IMpulu | plutonium | Pu | 94 | 244,06 | 19740 | 641 | 3327 | 1940 | Seaborg |
ImPosumu | polonium | Po | 84 | 208,98 | 9200 | 254 | 962 | 1898 | Marie Curie |
UmPhahlazambi | praseodymium | Pr | 59 | 140,91 | 6480 | 931 | 3212 | 1895 | von Welsbach |
UMphomethimbi | promethium | Pm | 61 | 146,92 | 7220 | 1080 | 2730 | 1945 | Marinsky |
UMphacagu | protactinium | Pa | 91 | 231,04 | 15370 | 1554 | 4030 | 1917 | Fajans Hahn, Meitner |
ISigidi | mercury | Hg | 80 | 200,59 | 13550 | −38,9 | 356,6 | zamani | (?) |
UMsebembi | radium | Ra | 88 | 226,03 | 5500 | 700 | 1140 | 1898 | Marie und Pierre Curie |
UMlahwe | radon | Rn | 86 | 222,02 | 9,23 | −71 | −61,8 | 1900 | Dorn |
UMlenembi | rhenium | Re | 75 | 186,21 | 21030 | 3180 | 5627 | 1925 | Noddack, Tacke, Berg |
ULundu | rhodium | Rh | 45 | 102,91 | 12410 | 1966 | 3727 | 1803 | Wollaston |
ILugambi | Rentgenium | Rg | 111 | 272 | 1994 | GSI | |||
ILubimbo | Rubidium | Rb | 37 | 85,45 | 1530 | 39 | 688 | 1861 | Bunsen, Kirchhoff |
ISalanqwali | Ruthenium | Ru | 44 | 101,07 | 12450 | 2310 | 3900 | 1844 | Claus |
UmLefelambi | Rutherfordium | Rf | 104 | 261,11 | 1964/69 | Ghiorso | |||
UmSambi | Samarium | Sm | 62 | 150,36 | 7540 | 1072 | 1778 | 1879 | Lecoq de Boisbaudran |
IsOhwe | oxygen | O | 8 | 16,00 | 1,33 | −218,4 | −182,9 | 1774 | Priestley, Scheele |
IScambi | scandium | Sc | 21 | 44,96 | 2990 | 1539 | 2832 | 1879 | Nilson |
Isibabuli | sulfur | S | 16 | 32,07 | 2060 | 113 | 444,7 | zamani | (?) |
ISigamchibi | seaborgium | Sg | 106 | 263,12 | 1974 | Oganessian | |||
ISewezi | Selenium | Se | 34 | 78,96 | 4820 | 217 | 685 | 1817 | Berzelius |
iCwebe | silver | Ag | 47 | 107,87 | 10490 | 961,9 | 2212 | zamani | (?) |
ISiphemba | silicon | Si | 14 | 28,09 | 2330 | 1410 | 2355 | 1824 | Berzelius |
IsiThanambi | tin | Sn | 50 | 118,71 | 7290 | 232 | 2270 | zamani | (?) |
ISolombi | strontium | Sr | 38 | 87,62 | 2630 | 769 | 1384 | 1798 | Klaproth |
UmThulumbi | tantalum | Ta | 73 | 180,95 | 16680 | 2996 | 5425 | 1802 | Ekeberg |
UmThanyambi | technetium | Tc | 43 | 98,91 | 11490 | 2172 | 5030 | 1937 | Segrè |
InTehla | tellurium | Te | 52 | 127,6 | 6250 | 449,6 | 990 | 1782 | von Reichenstein |
UmThabathofi | terbium | Tb | 65 | 158,93 | 8250 | 1360 | 3041 | 1843 | Mosander |
UmThohla | thallium | Tl | 81 | 204,38 | 11850 | 303,6 | 1457 | 1861 | Crookes |
IsiThomsizi | thorium | Th | 90 | 232,04 | 11720 | 1750 | 4787 | 1829 | Berzelius |
UmThuthumbi | thulium | Tm | 69 | 168,93 | 9320 | 1545 | 1727 | 1879 | Cleve |
IsinTsazayiya | titanium | Ti | 22 | 47,88 | 4510 | 1660 | 3260 | 1791 | Gregor, Klaproth |
IChusinimbi | Copernicium | Uub | 112 | 277 | 1996 | GSI | |||
ILivambi | Livermorium | Uuh | 116 | 289 | 2000 | JINR | |||
IsOgambi | oganesson | Uuo | 118 | 293 | 2006 | JINR | |||
UMcombi | Moscovium | Uup | 115 | 288 | 2006 | JINR | |||
UmFelombi | flerovium | Uuq | 114 | 289 | 1999 | JINR | |||
UmNihombi | nihonium | Uut | 113 | 287 | 2006 | JINR | |||
IShaqantuva | uranium | U | 92 | 238,03 | 18970 | 1132,4 | 3818 | 1789 | Klaproth |
UVathofi | vanadium | V | 23 | 50,94 | 6090 | 1890 | 3380 | 1801 | del Río |
UmZithowe | tungsten | W | 74 | 183,85 | 19260 | 3407 | 5927 | 1783 | Fausto und Juan de Elhuyar |
UmYabambi | ytterbium | Yb | 70 | 173,04 | 6970 | 824 | 1193 | 1878 | de Marignac |
UmYambi | yttrium | Y | 39 | 88,91 | 4470 | 1523 | 3337 | 1794 | Gadolin |
IZethe | zinc | Zn | 30 | 65,39 | 7140 | 419,6 | 907 | zamani | (?) |
IXhwe | xenon | Xe | 54 | 131,29 | 4,49 | −111,9 | −107 | 1898 | Ramsay, Travers |
IZambedu | zirconium | Zr | 40 | 91,22 | 6510 | 1852 | 4377 | 1789 | Klaproth |